Ιστορικό
Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών. Για την στέγαση του Μουσείου παραχωρήθηκε από τα Ιδρύματα Α. & Μ. Καλοκαιρινού το νεοκλασικό διατηρητέο οίκημα Οίκος Ανδρέου και Μαρίας Καλοκαιρινού (1903), σύμφωνα και με την θέληση του διαθέτη.
Στόχος της ΕΚΙΜ, η οποία ίδρυσε και λειτουργεί το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης ήταν και είναι η διαφύλαξη και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κρήτης από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ως τη σύγχρονη εποχή. Ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε σταδιακά, με περισυλλογές, αγορές και δωρεές αντικειμένων, καθώς και με την παρακαταθήκη αντικειμένων από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Το Ιστορικό Μουσείο διαπνεόταν εξαρχής από ένα πνεύμα πρωτοπορίας. Οι διαδοχικές επεκτάσεις του Μουσείου και οι πρόσφατες επανεκθέσεις με σύγχρονες μουσειολογικές αντιλήψεις και ηλεκτρονικές εφαρμογές συνέτειναν στην δημιουργία ενός ζωντανού Μουσείου, φιλικού για τον επισκέπτη, με τα σύγχρονα δεδομένα. Σήμερα το ΙΜΚ προσφέρει μια σύνθετη εικόνα της Ιστορίας και της Τέχνης της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ως τον 20ο αιώνα. Οι περιοδικές εκθέσεις κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα, από την Βυζαντινή ως τη σύγχρονη τέχνη, την ανάδειξη κορυφαίων λογοτεχνικών μορφών της Ελλάδας (Ελύτης, Καζαντζάκης), την παρουσίαση μεγάλων ιστορικών γεγονότων από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίστοιχα, τα διαρκώς εμπλουτιζόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα, που προσφέρονται δωρεάν, αποτελούν δημιουργική πηγή μάθησης σε σχέση με τις Μόνιμες Συλλογές και τις Περιοδικές Εκθέσεις του Μουσείου. Διαλέξεις, επιστημονικά συμπόσια, προβολές ταινιών και παρουσιάσεις βιβλίων που γίνονται στο Αμφιθέατρο του ΙΜΚ συμπληρώνουν την λειτουργία του, καθιστώντας το έναν εξωστρεφή, πολύπλευρο, πολιτιστικό οργανισμό.
Κτίριο
Το διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο που αποτελεί την παλαιότερη πτέρυγα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης κατασκευάστηκε το 1903 ως οικία του Ανδρέα Λυσιμάχου Καλοκαιρινού, σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Τσαντηράκη. Οι οροφογραφίες με παραστάσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας είναι έργο του Αντ. Στεφανόπουλου, «διακοσμητή της εν Αθήναις οικίας Κέλλενεκ».
Στην ίδια ακριβώς θέση υπήρχε από το 1870 οικία της οικογένειας Καλοκαιρινού, έργο του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου, η οποία πυρπολήθηκε κατά τα γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898. Μεταξύ των θυμάτων ήταν ο Λυσίμαχος Α. Καλοκαιρινός και άλλα μέλη της οικογένειας.
Κατά τη δεκαετία του 1970 το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, μετά από δωρεά οικοπέδου από τον Ανδρέα Γ. Καλοκαιρινό και με χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού, επεκτάθηκε με την ανέγερση νέας πτέρυγας, εγχείρημα συνδυασμού της μοντέρνας με την νεοκλασική αρχιτεκτονική. Η πτέρυγα αυτή συμπληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με προσθήκη ορόφου και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2004 με τη διαρρύθμιση Αιθουσών Περιοδικών Εκθέσεων και του «Αμφιθεάτρου Γιάννης Περτσελάκης» (με χρηματοδότηση των Ιδρυμάτων Α. & Μ. Καλοκαιρινού και μέσω συγχρηματοδοτουμένων προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Σήμερα η συνολική στεγασμένη εκθεσιακή επιφάνεια του Μουσείου είναι 1.500 τ.μ. κατανεμημένη σε 25 χώρους, που καλύπτουν ιστορία δεκαεπτά αιώνων. Το Μουσείο διαθέτει επίσης Βιβλιοθήκη, Πωλητήριο και Καφέ.
Συλλογές
Το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης παρουσιάζει μια συνολική εικόνα της ιστορίας της Κρήτης από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ως τη σύγχρονη εποχή. Ιδρύθηκε το 1953 από την Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, η οποία είχε συσταθεί δύο χρόνια νωρίτερα. Στεγάζεται σε διώροφο νεοκλασικό κτίριο, το οποίο κατασκευάσθηκε το 1903 στη θέση παλαιότερου μεγάρου της οικογένειας Καλοκαιρινού. Το νέο κτίριο, σε σχέδια Κ. Τσαντηράκη, σαφώς επηρεασμένο από τις μορφολογικές λύσεις του παλαιότερου, έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Η επέκταση του Μουσείου προς τα δυτικά, αποτέλεσε εγχείρημα συνδυασμού της μοντέρνας με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Αρχικός στόχος των ιδρυτών του Ι.Μ.Κ. υπήρξε η συγκέντρωση και διαφύλαξη ενός πολύτιμου αρχαιολογικού, εθνογραφικού και ιστορικού υλικού από την μεσαιωνική και τη νεότερη περίοδο της ιστορίας της Κρήτης. Η διαδικασία εμπλουτισμού των συλλογών, επέκτασης των εκθεσιακών χώρων και επαναπροσδιορισμού των στόχων του Μουσείου, υπήρξε διαρκής. Η πλούσια ερευνητική και εκδοτική δραστηριότητα της Ε.Κ.Ι.Μ., η οργάνωση περιοδικών εκθέσεων, η εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η χρήση οπτικοακουστικών μέσων, εντάσσονται στα πλαίσια ενός σύγχρονου παιδαγωγικού ρόλου που υιοθέτησε στην πορεία το Ι.Μ.Κ. Στα ίδια πλαίσια εντάσσεται και η διαδικασία σταδιακής επανέκθεσης των συλλογών του, με στόχο την προσέγγιση μιας ευρύτερης ομάδας επισκεπτών, στους οποίους θα δίνεται η δυνατότητα κατανόησης των πολλαπλών όψεων του ιστορικού γίγνεσθαι στην Κρήτη, από τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους ως τις μέρες μας.
